Historia Grojca
Wieś położona jest w malowniczej dolinie prawobrzeżnego dopływu Rudna, częściowo na wierzchowinie Garbu Tenczyńskiego. Nazwa miejscowości pochodzi od słowa; „grójec”, co oznaczało „miejsce ogrodzone”.
Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1229 roku. Nazwa wsi w owym czasie to Grodziec. Wieś od północy otoczona była lasami, w których wzniesiono później zamek Tęczyn. Grodziec był w l229r. przedmiotem sporu pomiędzy Toporami z Morawicy i klasztorem tynieckim, co mogłoby oznaczać, że w jego okolicy zetknęły się inicjatywy osadnicze rodu i klasztoru. Sąd książęcy przyznał wieś klasztorowi Benedyktynów w Tyńcu. Jeszcze w XV wieku Jan Długosz wymienia nazwę wsi Grodzecz. W roku 1554 wojewoda krakowski Stanisław Tęczyński dokonał zamiany dóbr z klasztorem tynieckim, dając benedyktynom sąsiadujący z Tyńcem Kostrzec (dzisiaj Kostrze) w zamian za Grodziec.
Kasztelania chrzanowska powstała z początkiem XIII wieku i pod koniec tego wieku przestała istnieć. Wiadomo, iż jej terytorium nie było duże, a niedaleko Chrzanowa leżały także dwie najbardziej wysunięte na zachód wsie kasztelanii krakowskiej. Jedną z nich był właśnie Grojec. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1229 roku i dotyczy przyznania przez sąd książęcy tej wsi klasztorowi benedyktynów w Tyńcu. W XV wieku Długosz nazywał tę wieś Grodzecz, prawdopodobnie ze względu na bliskie sąsiedztwo z grodem czyli zamkiem Tenczyn.
W 1554 roku klasztor benedyktynów wymienił tę wieś ze Stanisławem Tenczyńskim na Kostrzec w pobliżu Tyńca. Pod nazwą Grodziec wieś ta figuruje w księdze poborowej ziemi proszowskiej z roku 1581. Należała ona już wtedy do hrabstwa tenczyńskiego i miała 6 łanów kmiecych, jednego czynszownika, jednego komornika z bydłem, jednego komornika bez bydła, jednego rzemieślnika i 1/2 roli. Można więc wnioskować, że wieś zamieszkiwana była wtedy przez ok. 180 osób.
W 1855 roku we wsi wybuchła epidemia cholery. Pochłonęła ona wiele ofiar.
W 1858 ukończono budowę szkoły ludowej, której kierownikiem został Karol Gadomski.
Jeszcze z początkiem XX wieku Grojec należał obok 27 wsi i 1 miasta do hrabstwa tenczyńskiego, którego świetność skończyła się jednak wraz z wybuchem I wojny światowej.
W XVIw. istniał już we wsi folwark należący do Tęczyńskich.
Stanisław Polaczek pisze, że pod nazwą Grodziec wieś ta figuruje w księdze poborowej ziemi proszowskiej z l51Hr. Należała ona wtedy do hrabstwa tęczyńskiego i miała 6 łanów kmiecych, jednego czynszownika, jednego komornika z bydłem, jednego komornika bez bydła i jednego rzemieślnika.
W l601r.Tęczyńscy: Gabriel, Andrzej i Jan, na wieść o śmierci stryja Jana Tęczyńskiego przerwali studia we Włoszech w Padwie. Podzielili dobra po swoim ojcu Andrzeju i stryju Janie Tęczyńskim. Najmłodszy Jan otrzymał między innymi zamek Tęczyn i miasto Nowa Góra, folwark przy zamku, wsie Rudno, Zalas, Frywałd i Grodziec z folwarkiem. Po uporządkowaniu spraw majątkowych ponownie wrócili na studia, a zarządcą stał się ich szwagier Mikołaj FirIej.
W 1624 roku Zofia z Maciejowskich Czeska zakupiła wieś Grojec wraz z dworkiem i Zalas (w oryg. Grodziec i Zalasz ), jako uposażenie dla otwartego przez nią domu dla dziewcząt w Krakowie. Zofia-obecnie Shlga Boża - założyła w Krakowie dom i szkołę dla ubogich dziewcząt. Dom ten dał początek Zgromadzeniu Sióstr Prezentek.
Jednym z ważnych wydarzeń we wsi była budowa kaplicy. Okolicznościom jej powstania towarzyszyły tragicme wydarzenia, a mianowicie śmierć przeszło osiemdziesięciu ludzi, spowodowana morowym powietrzem. Ciężka choroba, cholera, w ciągu dwóch tygodni zdziesiątkowała mieszkańców Grojca. Kronikarz, podpisujący się Erazm Antoni W. - nauczyciel, w zapiskach zatytułowanych" Opis założenia i budowy kaplicy Najświętszej Maryji Niepokalanego Poczęcia w Gminie Grojec,w parafii Regulice, Okręgu byłej Rzeczypospolitej Krakowskiej pisze:
" Roku pańskiego 1855 ciężka prawica boska w niezgłębionych swoich wyrokach, srodze dotknęła mieszkańców wsi Grojca, w parafii Regulice w Okręgu byłej Rzeczypospolitej Krakowskiej położonej, tego, bowiem lata, dnia 15 lipca powietrze morowe zwane "cholerą" poczęło w straszliwy sposób grasować w tej okolicy, tak iż we dwóch tygodniach przeszło osiemdziesięciu ludzi płci obojga śród mąk straszliwych zeszło z tego świata". Miejsce pochówku zmarłych na cholerę do dziś upamiętnia pochylona kapliczka na tzw. " szkolnym polu". W kapliczce znajdował się obraz św. Rozalii patronki broniącej od morowego powietrza, a także_ orędowniczki zmarłych z powodu zarazy.Przerażeni mieszkańcy wsi prosili ówczesnego proboszcza ks. Marcina Podgórskiego, ażeby odprawił mszę świętą na cmentarzu, dzięki której będzie można przebłagać gniew Boży i odwrócić grasujące, morowe powietrze. Proboszcz oświadczył, że pod gołym niebem mszy świętej odprawić nie może. Potrzebna jest chociażby niewielkich rozmiarów kaplica. Wtedy to zrodziła się myśl obudowie kaplicy w wiosce, gdzie można by było odprawić kilka razy do roku, msze święte za zmarłych i żyjących mieszkańców. Wyznaczono plac pod kaplicę, wytyczono linie fundamentów i jesienią zaczęto budowę. Rządca folwarku grojeckiego Ignacy Wenecki był bardzo przychylny budowie; on to właśnie wytyczył linie pod fundamenty.Zofia z Branickich hr. Potocka z Krzeszowic ofiarowała z dóbr hrabstwa Tęczyńskiego materiały budowlane: kamień, pięćset cegieł, wapno i trochę drzewa na więźbę. W roku 1856 rozpoczęto budowę kaplicy. Zgodzono murarza Kazimierza Siewiorka, z którego jednak po pewnym czasie zrezygnowano.
Wójtem, zarządów, którego rozpoczęto budowę, był Mateusz Woszczyna, a Marcin Janik był tym, 7.8 którego wznoszenie kaplicy zakończono, Szczególnie zaangażowany w budowę kaplicy był Marcin Janik. Dzięki niemu stawianie budowli zostało doprowadzone do szczęśliwego końca. Wspomagali go w tym Jan Małocha i Jan Janik, cieśla ( brat Marcina ). Budowniczym kaplicy był Ignacy Siewiorek pochodzący z Poręby Żegoty. Natomiast ołtarz jest dziełem Wincentego Kowalczyka, stolarza znanego w całym okręgu krakowskim. Datki na budowę kaplicy pochodziły od włościan z Grojca. Kierownikiem Szkoły Ludowej w Grojcu był wówczas Karol Gadomski, wielce zasłużony nauczyciel, oddany ludziom, krzewiący oświatę. To właśnie jego brat, Walery Gadomski (rzeźbiarz i malarz) namalował w 1861r. obraz N.M.P. Niepokalanie Poczętej. Obraz ten został umieszczony w ołtarzu. Pierwsza msza św. została odprawiona dnia 3 czerwca1862 roku. Sprawował ją ks. Marcin Podgórski, proboszcz z Regulic, a kazanie wygłosił Ks. Leopold Błaszczykiewicz z Płazy. Druga msza św. została odprawiona w lipcu za dusze zmarłych na cholerę. Kaplica była kilka razy odnawiana. Do czasu budowy kościoła w kaplicy odprawiane były msze św. i nabożeństwa.
W r 1975 Ks. Kanonik L.Łącki rozpoczął starania o rozbudowę kaplicy w Grojcu . W tym celu wystąpił do Kuńi Metropolitalnej w Krakowie o włączenie Grojca na listę starających sięo świątynię. W 1919 r. rozpoczęto starania o nabycie parceli pod budowę nowego kościoła. Kolejnymi budowniczymi kościoła byli: Ks. Leszek Koniorczyk, a od r: 1986 Ks. Ignacy Moskwa. Dokończeniem budowy i wystrojem wnętrza zajmuje się obecny ks. Proboszcz Wacław Bednarz. Początkowo Duszpasterstwo pw. Ducha Św. zostało przemianowane na parafię. Parafię erygował Kardynał Franciszek Macharski dn. 25.12.1989 f. Kościół pod wezwaniem Ducha Św. zaczęto budować w Grojcu w 1984r. Wtedy też wmurowano uroczyście kamień węgielny, poświęcony przez Ojca Św. Jana PawIa n na Krakowskich Błoniach w 1983 roku. W 1994 r. Ks. Kardynał Franciszek Macharski poświęcił grojecką świątynię Wieś od zarania swoich dziejów należała do parafii Regulicę. Proboszczami którzy pęłnił tę funkcję przęz długie lata ( od 1908 do 1950 ) był Ks. Kanonik Wojciech Sidziński i Ks. Kanonik Ludwik Łącki. ( tf'/_o - {18_}.
Nie ma dokładnej daty uruchomienia szkoły w Grojcu. Budynek szkolny, który służy do dziś został oddany do użytku w 1858 roku. Wcześniej działała szkoła zlokalizowana w drewnianym budynku, który znajdował się podobno naprzeciwko ogrodu szkolnego. Najstarszy dokument, który znajduje się w szkole to " Wykazy półroczne pilności, obyczajów i postępu w naukach uczniów szkoły ludowej w Grojeu" rok szkolny 1866/61.
Szkołą ludową przez długie lata kierował P. Karol Gadomski, który miał bardzo szerokie zainteresowania, ale szczególnie interesował się ogrodnictwem. On to sprowadzał do wsi nowe odmiany drzew owocowych i uczył jak je pielęgnować. Uczył też jak rozmnażać dobre gatunki poprzez szczepienie. W wymienionej księdze" Wykazy półroczne... " widnieje zapis o nagrodzeniu wyróżniających się uczniów - "za regularne i pilne uczęszczanie do tejże szkoły zasłużyli na publiczną pochwałę i otrzymali po 1 szczepku uszlachetnionym 3 letnim przez miejscowego nauczyciela ofiarowanych..." Jeszcze dziś w starych sadach można spotkać drzewa posadzone przez mieszkańców pod koniec XIX w.
W szkole działała też Czytelnia Ludowa,. Zapis: w kronice parafiii Regulice:" Towarzystwo Oświaty Ludowej w Krakowie przesłało na ręce ówczesnego kierownika szkoły grojeckiej Karola Gadomskiego książki do czytania dla ludu z tem życzeniem, aby tamże założona została Czytelnia Ludowa. Uroczyste otwarcie tejże czytelni poruczono ks. proboszczowi a takowe nastąpiło dnia 27 lutego 1887r. w I niedzielę postu po nieszporach." Walery Gadomski - malarz, uczeń Jana Matejki pozostawił w Grojcu oprócz obrazu do kaplicy kilka portretów miejscowych włościan
We wsi zawsze działało kilka organizacji np. Kółko Rolnicze, które wybudowało budynek z.salą widowiskową. służący całej wsi. Kółko prowadziło tam sklep i swoją działalność statutową. W " Kółku" uczyły się polskie dzieci w czasie wojny, gdyż okupant zajął budynek szkolny. Była tam też w późniejszych latach zlewnia mleka. W T. 1955 salę widowiskową wykorzystywano jako salę lekcyjną, gdyż w szkole trwał remont kapitalny. Pozostałe sale lekcyjne były wynajmowane w różnych prywatnych domach. Ten remont trwał kilka lat. Na miejscu budynku tzw. " kółka"w latach 60 XX wieku wybudowano Dom Ludowy.
W Grojcu zawsze istniała działalność kulturalna i patriotyczna. W "kółku" wystawiano sztuki teatralne, często była to klasyka polskiej literatury. Tradycje te kontynuuje zespół śpiewaczy „Grojcanie” prowadzony przez P.Emilię Kadłuczka. Prężnie działała organizacja młodzieżowa "Wici" skupiająca młodzież oraz Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży.
Przed I wojną światową działały drużyny "Strzelca" i "Sokoła". Obecnie działa Ochotnjcza Straż Pożarna i Koło Gospodyń Wiejskich. Te organizacje posiadają długoletnie tradycje, ale powstają też nowe jak Stowarzyszenie Sympatyków Grojca, czy Katolickie Stowarzyszenie Wychowawców. Wieś .kiedyś typowo rolnicza zmieniala: swoje oblicze, gdyz wiele osób znajdowało zatrudnienie w okolicznych kopalniach i innych zakładach pracy zlokalizowanych na terenie Chrzanowa, Trzebini, Libiąża i Jaworzna. Po II wojnie światowej na terenie wsi spotykamy tylko ludność pochodzenia polskiego, ale wcześniej w Grojcu mieszkały też rodziny żydowskie. Pod koniec XIX w. oraz na początku XX tych rodzin było przynajmniej siedem. Ich dzieci figurują w spisach uczniów szkoły powszechnej w Grojcu, jako uczniowie wyznania Mojżeszowego.
W czasie I wojny światowej większość gminy została włączona do Rzeszy. Granica oddzielająca Generalne Gubernatorstwo od Rzeszy przebiegała właśnie w powiecie chrzanowskim na linii od Podłęża przez Mirów, Brodła, Grojec, Rudno do Dulowej. Wschodnia część powiatu od tej linii weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa. Z racji bezpośredniego graniczenia Grojca z GG powstały warunki dokonywania przerzutów ludzi i materiałów przez granicę z terenów Rzeszy na bezpieczniejsze nieco tereny GG. Szybko zrodziły się w Grojcu inicjatywy zorganizowania ruchu oporu. Powstała między innymi Grupa Przerzutowa „Grojec” podlegająca dowódcy Obwodu Chrzanów, a będąca cząstką obwodu AK w Krakowie. Organizatorem tej grupy był Alojzy Jaśko ("Karski"). Zorganizowano w Grojcu kanały przerzutowe. Grupa dokonała kilkudziesięciu przerzutów ludzi z Rzeszy do GG. Byli to przeważnie ludzie zagrożeni aresztowaniem lub uciekający z obozów jenieckich. Gromadzone były też materiały wybuchowe pochodzące z magazynu kamieniołomu w Regulicach. Dokonywano tam wykolejeń wagonów z materiałem wysyłanym do budowy lotnisk.
W czasie II wojny światowej na terenie wsi działała Armia Krajowa. Placówce Regulice, gdzie dowódcą i komendantem był AI.ojzy Jaśko ps. "Karski", podporządkowana była Grupa Przerzutowa Grojec, którą dowodził zastępca komendanta Stanisław Smalcerz ps. "Sobora" Wieś Grojec graniczyła bezpośrednio z Generalną Gubernią i przez granicę przeprowadzano ludzi i przerzucano materiały i broń z terenów włączonych do III Rzeszy. Istniały dwa kanały przerzutowe, które nosiły kryptonimy" Śwarny" i "Korbut". Były też inne przejścia, które wykorzystywano w okresie zagrożenia kanałów podstawowych. Były też przygotowane miejsca, gdzie przerzucani mogli odpocząć i czekać na dogodny i bezpieczny moment przerzutu. Musiano dysponować fałszywymi dokumentami dla tych osób (dokument tożsamości, o zatrudnieniu lub innej pracy). Grupa dokonała kilkudziesięciu przerzutów ludzi z Rzeszy do GG Byli to przeważnie ludzie zagrożeni aresztowaniem, kierowani do oddziałów leśnych lub pracy konspiracyjnej na terenie GG. Przeprowadzano również uciekinierów z obozów jenieckich. Jedną z brawurowych i niebezpiecznych była akcja przeprowadzenia 4 lotników angielskich i amerykańskich do Krakowa. W Grojcu ukrywali się ludzie z dowództwa (u P. Sołtysików) i członkowie Ruchu Oporu ścigani przez Gestapo i odbywały się narady. Placówce Regulice podporządkowane były Harcerskie Odziały Bojowe. Kontakt HOB z tą placówką zorganizował Władysław Czak. Punkt kontaktowy był u dowódcy placówki, a baza u Stanisława Smalcerza w Grojcu.
Grojec posiada ciekawe złoża glinek ogniotrwałych, zwanych grojeckimi lub mirowskimi. Wykształciły się w okresie jurajskim, gdy na terenach dzisiejszego Grojca, Brodeł, Mirowa
i Poręby Żegoty występowało rozległe jezioro w którym osadzały się iły, głównie kaolinit. W glinkach doskonale zachowały się szczątki ówczesnej roślinności. Badania prowadzone na terenie Grojca przez paleobotaników z Polskiej Akademii Nauk dostarczyły im wielu cennych okazów. Prócz zarodników skrzypów, paproci i widłaków drzewiastych odkryto nasiona kajtonii, pierwszej rośliny okrytonasiennej. Glinki kaolinowe służyły do wyrobu cegieł i kształtek ogniotrwałych. Grubość pokładów glinek koło Grojca sięga od 1,5 do 3 m. W roku 1910 wydobywano około 600 wagonów glinki rocznie. Szyb "StelI a" w Grojcu czynny był do 1950 roku, a ostatecznie został zlikwidowany w 1956 T. Pozostałością po kopalniach glinek są hałdy z lejami zasypanych szybów, porosłe roślinnością. Urozmaicają one krajobraz wsi.
Dzisiejszą wizytówką Grojca jest miedzy innymi prężnie działający zastęp Ochotniczej Straży Pożarnej w Grojcu, jak również Zespół Pieśni i Tańca "Krakowiaczek" który został założony w 2003 roku przy Szkole Podstawowej w Grojcu. Zespół zrzesza dzieci i młodzież w wieku od 6-25 lat, obecnie licząc ok. 40 członków. Pracuje w trzech grupach wiekowych: rytmiczna, dziecięca i młodzieżowa. W czasie dotychczasowej działalności zespół 190 razy występował na scenie, brał udział w 17 przeglądach i konkursach, uczestniczył w 8 festiwalach, w tym w 6 międzynarodowych, 24 razy wyjeżdżał na szkolenia i zgrupowania taneczne, 26 razy prowadził warsztaty regionalne i taneczne oraz rękodzieła dla dzieci i młodzieży szkolnej.