Historia Kwaczały
Wieś Kwaczała położona jest pomiędzy Alwernią a Babicami ok. 30 km na zachód od Krakowa. Leży w dolinie Wisły. Najwyższym wzniesieniem na terenie wsi jest Kamionka Mała (395m n.p.m.). Niewiele mniejsze jest wzgórze Kamionka Duża. Przez wieś przepływa rzeczka Kwaczalanka niegdyś nazywana też Kwaczałką.
Największym zespołem leśnym jest las Bagno położony w południowo-wschodniej części wsi. To bór szpilkowy, w którym przeważa sosna. W granicach Kwaczały leży też część Czarnego Lasu. Pewną osobliwością były kiedyś wydmy piaszczyste, dziś już tylko ich pozostałości. Znajdowały się w południowo-zachodniej części wsi. Piaski zostały wyeksploatowane w połowie XX wieku dla potrzeb Nowej Huty. W latach 1952-1962 funkcjonowała w Kwaczale piaskownia będąca przedsiębiorstwem eksploatującym złoża piasku.
Obecność człowieka na terenach dzisiejszej Kwaczały sięga epoki kamiennej. Potwierdzają ją znaleziska w postaci wyrobów krzemiennych (toporki, rylce itp.) znajdujące się obecnie
w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Pod koniec epoki brązu (900-500 lat p.n.e.) istniała na terenie dzisiejszej Kwaczały duża osada ludu kultury łużyckiej. Natrafiono na ślady cmentarzyska z okresu grodziskowego. Badania prowadzone na tym terenie dały wyniki w postaci wykopanych urn grobowych, licznych przedmiotów kultu religijnego i użytku domowego z epoki kamienia łupanego, brązu i żelaza. Te liczne znaleziska mówią o pobycie tutaj człowieka w zamierzchłych epokach. W Kwaczale natrafiono też na przypuszczalne ślady budowli nawodnych.
Wiele przemawia za tym, że Kwaczała musiała powstać nie później niż Babice i inne wsie datowane na lata 1100-1250. Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z lat 1349-1358
z Kodeksu Dyplomatycznego Katedry Krakowskiej. Jest to zezwolenie dziedziców Poręby Żegoty biskupowi krakowskiemu na budowę młynów wodnych na rzece „płynącej między Porębą a wsią biskupa Kwaczałą.” Chodzi o dzisiejszą Regulkę.
Do początków XIX wieku Kwaczała należała do tzw. klucza lipowieckiego będącego dobrami biskupa krakowskiego.
W kolejnych latach wzmianek jest coraz więcej. Nazwa wsi w łacińskich dokumentach zapisywana bywała jako Quachala lub Quaczala. Kwaczała należała do wsi rozległych ze stosunkowo dużą liczbą mieszkańców. Bazując na księdze poborowej z roku 1581, można wnioskować, że w Kwaczale mogło być w roku 1645 - 693 ludzi. Materiały z 1787 roku (diecezjalny spis ludności) podają liczbę mieszkańców – 738.
Po trzecim rozbiorze Polski Kwaczała znalazła się w zaborze austriackim. W okresie przynależności do Księstwa Warszawskiego posługiwała się pieczęcią z napisem: „Domini Lipowiec-Gromada Kwaczała”. W latach 1815-1846 należała do Rzeczpospolitej Krakowskiej.
W 1840 roku rozpoczęto budowę pierwszej szkoły w Kwaczale. W 1911 oddano do użytku budynek szkolny z czterema salami lekcyjnymi. Jest on częścią obecnych zabudowań szkolnych.
W 1869 została ufundowana przez ostatniego dziedzica Kwaczały, Józefa Patelskiego biblioteka publiczna. Jest ona najprawdopodobniej pierwszą wiejską biblioteką założoną w województwie krakowskim. Założyciel podarował bibliotece w pierwszych latach istnienia ok. 200 książek.
Szkoła ludowa w Kwaczale została utworzona postanowieniem Senatu Rzeczypospolitej Krakowskiej z dnia 16 marca 1830 r. jako szkoła niższego stopnia (tzw. trywialna), jednoklasowa, z jednym nauczycielem. Przez kilka lat mieściła się w wynajętej wiejskiej chałupie. Brak odpowiedniego lokalu spowodował w 1837 r. zawieszenie działalności szkoły. Została uruchomiona ponownie w 1840 r. po wybudowaniu murowanego, jednopiętrowego budynku szkolnego, na przydzielonym już w 1819 r. gruncie. Koszty budowy pokryła gmina, przy znacznym wkładzie pracy miejscowych chłopów oraz przy pomocy finansowej dziedzica Kwaczały Patelskiego, który dopomógł w wyposażeniu szkoły. W latach następnych Patelski jeszcze kilkakrotnie fundował szkole sprzęty i pomoce do nauki, ofiarowywał książki do biblioteki jako nagrody dla uczniów, a także mapy i obrazy. Podarował też sztandar z wizerunkiem św. Józefa i św. Juliany, patronów małżeństw Patelskich, który stał się symbolem kwaczalskiej placówki. W 1877 r. szkoła, posiadająca wówczas ok. 200 uczniów, została podniesiona do rzędu dwuklasowych, z dwoma nauczycielami oraz filią w Rozkochowie, który wraz ze Źródłami należał od 1857 r. do okręgu szkolnego w Kwaczale. W latach 1869-1955 szkoła stanowiła siedzibę założonej i zaopatrzonej przez Patelskiego gminnej biblioteki publicznej, która przez długi czas pełniła także funkcję biblioteki szkolnej. W latach 1911/1912 został wybudowany nowy budynek szkolny, a szkoła uzyskała status 4-klasowej mieszanej, typu wiejskiego. W 1925 r. została szkołą 5-klasową, a po reformie jędrzejewiczowskiej, od 1937r., publiczną szkołą powszechną III stopnia (7-klasową). Naukę pobierało w niej wówczas ok. 300 uczniów. W okresie drugiej wojny światowej szkoła działała z przerwami, w różnych siedzibach i w ograniczonym zakresie, pod ścisłym nadzorem niemieckich władz szkolnych. Po zakończeniu okupacji rozpoczęła działalność jako Pełna Zbiorcza Publiczna Szkoła Powszechna, zmieniając potem kilkakrotnie nazwę. W latach 1961-1962 została powiększona o kilka pomieszczeń, stając się zarazem szkołą 8-klasową. W 1991 r. szkole nadano imię, Józefa Patelskiego. Największa rozbudowa jej siedziby, o dwa nowe skrzydła, miała miejsce w połowie lat 90. za dyrektury Edwarda Doległy. W wyniku reformy oświaty z 1999 r. szkoła uległa przekształceniu w 6-klasową publiczną Szkołę Podstawową im. Józefa Patelskiego w Kwaczale, finansowaną przez samorząd gminy Alwernia [Kronika szk.]. Budynek tzw. „starej szkoły” niestety nie zachował się, został rozebrany w początku lat 70. XXw.
Organizatorem kwaczalskiej szkoły i pierwszym jej nauczycielem był Jan Buczyński (1830-1837). Potem funkcje nauczycieli-kierowników szkoły pełnili m.in.: Kazimierz Świerczewski (1841-1874), Jan Wojdyga (1876-1881), Wincenty Woźny (1881-1895), Andrzej Kopeć (1898-1922), Eugeniusz Kaliniec (1922-1927), Jan Perończyk (1927-1930), Bolesław Dobosz (1933-1935), Stanisław Stochel (1935-1950), i inni.
Kwaczalska szkoła w ciągu 170 lat swojego istnienia przeżywała różne okresy. Także mniej chlubne, czego symbolem są karty wyrwane z kroniki szkolnej. Bez wątpienia jednak w ostatnich dwóch stuleciach odegrała ważną rolę w upowszechnianiu oświaty i kultury wśród młodzieży wiejskiej, w kształtowaniu postaw patriotycznych i obywatelskich, rozbudzaniu aspiracji społecznych i zawodowych. Jej kondycja materialna, poziom nauczania, postawa nauczycieli miały także decydujący wpływ na losy mieszczącej się w szkole biblioteki publicznej, warunkowały zakres jej użytkowania, stan zachowania możliwości rozwoju. Bez udziału i opieki szkoły, bez 86 lat wspólnej koegzystencji i zaangażowania części nauczycieli, biblioteka założona przez Patelskiego nie mogłaby przetrwać, z czasem zyskać autonomii i do dziś pełnić swej użytecznej roli.
W czasie II wojny światowej okupant wcielił prawie cały powiat do Rzeszy. Oddziały niemieckie wkroczyły do Kwaczały 5 września 1939 i wraz z nimi rozpoczęła się okupacja tego terenu. W tym czasie zamieniane były nazwy miejscowości (Kwaczała otrzymała nazwę Kwaczalla), niszczono ślady polskości, stosowano represje. Mieszkańców Kwaczały objęła także
w 1941 roku akcja wysiedleńcza. Właśnie stąd wysiedlono największy odsetek ludności spośród mieszkańców okolicznych miejscowości.
W czasie wprowadzonego przez E. Gierka nowego podziału administracyjnego kraju polegającego na przywróceniu gmin zbiorczych, likwidacji powiatów i utworzeniu większej liczby województw, mającego miejsce w 1973 roku Kwaczała po raz pierwszy w swojej historii została włączona do gminy zbiorczej w Alwerni.