Zespół pałacowo-parkowy w Porębie Żegoty

 


Jednym z najsłynniejszych miejsc, jakie warto odwiedzić w gminie Alwernia jest zespół pałacowo-parkowy z ruinami pałacu Szembeków z XVIII wieku. Rozległy park kryje m.in. mauzoleum rodziny Szembeków z roku 1921 zaprojektowane przez T. Stryjeńskiego. Oprócz tego zobaczyć można zabudowania trzech zespołów gospodarczych: folwarku plebańskiego (niestety, mocno zdewastowanego) i dwóch folwarków dworskich, tzw. dolnego i górnego. Całości dopełniają znajdujące się nieopodal stawy oraz rozsiane przy drogach figury i kapliczki m.in. figura św. Jana Nepomucena nad stawami dworskimi i św. Floriana nieopodal kościoła. Obydwie figury pochodzą z 1782 roku. Zespół pałacowo-parkowy położony jest na wzniesieniu. Początkowo była to siedziba Korycińskich, później Szwarcenbergów- Czernych, wreszcie Szembeków (do II wojny światowej).

Jadąc z Krakowa drogą nr 780 na Oświęcim przejeżdża się przez Porębę-Żegoty. We wsi, po prawej stronie głównej drogi, stoi długi szary budynek z przyporami, a także jest tabliczka kierująca do pałacu. Wystarczy przed wspomnianym budynkiem skręcić w wąską asfaltową dróżkę pod górę i dojedzie się pod same ruiny.

Pałac jest budowlą rokokowo-klasycystyczną pochodząca z drugiej połowy XVIII wieku. Obecnie nieco zaniedbany, ma formę zabytkowej ruiny.  Od strony zajazdu zobaczyć można filarowo-arkadowy portyk. W trójkątnym przyczółku zachowały się resztki stiukowej dekoracji z herbami Szembeków i Wielopolskich. Pierwotnie wyodrębniał pałac od oficyn wysoki dach mansardowy. Budynek pałacu łączący się z zamkniętym systemem oficyn zbudowano w miejsce starego w połowie XVIII wieku, a rozbudowano i zmodernizowano w latach dwudziestych XX wieku. Pałac został spalony w styczniu 1945 roku. Nie przywrócono mu dawnej świetności. Pierwszy dwór powstał w tym miejscu w XVII stuleciu.

 

Obecny pałac zaś powstał w kilku etapach pomiędzy końcem XVII wieku a początkiem XX wieku, kiedy to przebudował go architekt Tadeusz Stryjeński. W pałacu spalonym w 1945 roku i częściowo rozebranym, znajdowała się niegdyś cenna biblioteka, bogate zbiory sztuki i liczne pamiątki rodzinne oraz archiwalne.

W całości do naszych czasów zachowała się jedynie oficyna, zamieszkana do dziś. Pałac wraz z oficynami zgrupowany jest wokół czworobocznego dziedzińca. Sam pałac zajmuje część centralną, jest parterowy.

W parku znajduje się mauzoleum rodziny Szembeków z 1921 roku zaprojektowane przez T. Stryjeńskiego, mające formę murowanej kaplicy, z ciekawym posągiem Matki Boskiej unoszącej ku górze Dzieciątko. W pobliżu znajduje się grota ze studnią, a w rejonie folwarku kamienna „mogiła” z żeliwnym krzyżem. W parku istniała też niegdyś sztuczna grota z posągiem Neptuna.

Pałac otoczony jest rozległym parkiem dworskim z XIX wieku uznanym za zabytek przyrody w roku 1947. Ma on powierzchnię ok. 4 ha. Obok pojedynczych gatunków drzew egzotycznych zachowały się w nim także okazowe dęby, buki, graby, lipy i klony. Jest także sosna wejmutka, platan klonolistny, tulipanowiec amerykański oraz miłorząb japoński. Park otoczony jest aleją grabową i kasztanowo-lipową.